Εδώ παρουσιάζονται οι περιλήψεις των εισηγήσεων της Ημερίδας της Άνδρου (2η ημέρα του Συνεδρίου) και τα e-posters της Ημερίδας των Πεπραγμένων των μουσείων (1η ημέρα του Συνεδρίου).
————————————————————————————————————————————————————————
Ειδική Συνεδρία: «Άνδρος, πρωτοπόρος της ποντοπόρου εμπορικής ναυτιλίας – Συνδυάζοντας την ναυτική τέχνη με τη ναυτιλιακή επιχειρηματικότητα» (Κυριακή 13 Ιουνίου 2021).
- Περιλήψεις εισηγήσεων
–Δρ. Χριστίνα Α. Τελεβάντου, Αρχαιολόγος Δ/ντρια Ανασκαφής Στρόφιλα Άνδρου, «Στρόφιλας Άνδρου. Ένα μοναδικό μνημείο αναφοράς για την ναυτοσύνη στο Αιγαίο από την 7η χιλ. π.Χ.»
Ο Στρόφιλας (Νεώτερη Νεολιθική περίοδος Ι – ΙΙ/Τελική Νεολιθική – αρχές 5ης χιλ.-3200π.Χ.) είναι ένας μοναδικός, εύρωστος ναυτικός νεολιθικός οικισμός του Αιγαίου με εκτεταμένες βραχογραφίες που απεικονίζουν, εκτός των άλλων θεμάτων, πολυάριθμα πλοία –πλέον των 120-. Ο παραστάσεις αυτές καταδεικνύουν τον πρωτοποριακό και πρωταγωνιστικό ρόλου της Άνδρου από την 7η χιλ. στην ανάπτυξη της ναυπηγικής, της ναυσιπλοΐας, του θαλάσσιου εμπορίου και εν τέλει στην διαμόρφωση των απαρχών της ναυτοσύνης στο Αιγαίο.
–Λυδία Παλαιοκρασσά-Κόπιτσα, Ομότιμη Καθηγήτρια Κλασικής Αρχαιολογίας (Ερευνητικό Πρόγραμμα ΕΚΠΑ στην Παλαιόπολη Άνδρου), «Άνδρος και ναυτικές οδοί κατά την αρχαιότητα (τους «Ιστορικούς χρόνους»)»
Παρουσιάζεται η ναυτική δραστηριότητα των Ανδρίων κατά τη διάρκεια της αρχαιότητας, από τα τέλη του 10ου αιώνα π.Χ. έως τον 3ο αιώνα μ.Χ., όπως διαπιστώνεται από τα αρχαιολογικά δεδομένα και από τις μαρτυρίες των γραπτών πηγών. Ιδιαίτερη σημασία από στρατηγική και εμπορική άποψη προσέδωσε στην Άνδρο η θέση της, επάνω στις ναυτικές οδούς που γεφύρωναν το Βόρειο, το Ανατολικό και το Νότιο Αιγαίο, την ηπειρωτική Ελλάδα με την Προποντίδα και τον Εύξεινο Πόντο, τη Μικρά Ασία καθώς και τα παράλια της Ανατολικής Μεσογείου. Την κινητικότητα των Ανδρίων, η οποία συνέβαλε στην οικονομική ανάπτυξη του νησιού, απηχούν ιδιαίτερα ορισμένα είδη, όπως η κεραμική και τα νομίσματα.
–Γεώργιος Πάλλης, Επίκουρος Καθηγητής Βυζαντινής Αρχαιολογίας, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, «Η Άνδρος και η θάλασσα κατά τους βυζαντινούς χρόνους (4ος-12ος αι.)»
Η διαχρονική σχέση της Άνδρου με τη θάλασσα γνώρισε μία νέα φάση κατά τους βυζαντινούς χρόνους, στη διάρκεια της οποίας το υδάτινο στοιχείο υπήρξε άλλοτε πηγή πλούτου και άλλοτε πηγή κινδύνων. Κατά τους πρώτους βυζαντινούς αιώνες, το νησί επωφελήθηκε από την εμπορική κίνηση προς την Κωνσταντινούπολη και υπήρξε έδρα βασιλικού τελωνείου. Τα κεραμικά ευρήματα μαρτυρούν τις επαφές του με κέντρα παραγωγής αμφορέων της ανατολικής Μεσογείου και, αργότερα, με εργαστήρια της ηπειρωτικής Ελλάδας, της Μικράς Ασίας και της Κύπρου. Μετά την εγκατάλειψη της αρχαίας πρωτεύουσας και του λιμανιού της κατά τον 7ο αιώνα, λόγω της απειλής των Αράβων, οι εμπορικές συναλλαγές φαίνεται ότι διεξάγονταν μέσω των μικρών όρμων του Γαυρίου και του Κορθίου. Η θάλασσα έπαιξε σημαντικό ρόλο στη μεγάλη ακμή της Άνδρου κατά τον 11ο και 12ο αιώνα, η οποία βασίστηκε στην παραγωγή και εξαγωγή μεταξωτών υφασμάτων. Τα όστρεα murex παρείχαν την πρώτη ύλη για τη βαφή των υφασμάτων, ενώ η διακίνηση του πολύτιμου προϊόντος φαίνεται ότι γινόταν μέσω των παραπάνω μικρών λιμανιών.
–Δημήτρης Κυρτάτας, Καθηγητής αρχαίας ιστορίας, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, «Η Καΐρειος Βιβλιοθήκη, τα οικογενειακά αρχεία και η ναυτιλία της Άνδρου»
Η ανακοίνωση ασχολείται με μια σημαντική λεπτομέρεια που φωτίζει τις απαρχές της νεότερης ναυτιλίας της Άνδρου. Το παράδειγμα που θα αναλυθεί στηρίζεται στα υλικά κατάλοιπα που παραμένουν ακόμα ορατά στο νησί, τις ειδήσεις του τοπικού τύπου, τα Κτηματολόγια, τα Δημοτολόγια και τους εκλογικούς καταλόγους. Στηρίζεται όμως πρωτίστως σε οικογενειακά αρχεία για τη διάσωση των οποίων πρέπει να γίνουν συστηματικές προσπάθειες.
–Διαμαντής Μπασαντής, Συγγραφέας – Ερευνητής, «Ιστορικό περίγραμμα ανδριώτικης ναυτιλίας»
Οι πρώτες αναφορές για τη σχέση της Άνδρου με τη θάλασσα στα νεότερα χρόνια γίνονται από τους ξένους περιηγητές. Σύμφωνα με όσα αναφέρονται ήδη από τα μέσα του 17ου αιώνα οι ανδριώτες κατασκευάζουν καΐκια στο νησί και μεταφέρουν οι ίδιοι τα αγροτικά προϊόντα τους στη Χίο. Στη συνέχεια κατά τον 18ο αιώνα οι κάτοικοι, με δεδομένο πως η Άνδρος είναι σε κεντρικό σημείο, αρχίζουν με μεγαλύτερη συστηματικότητα να εμπορεύονται τα προϊόντα τους στον ευρύτερο περίγυρο του Αιγαίου.
Μεταξύ 1830 – 1880 η Άνδρος έζησε μια περίοδο άνθησης της ιστιοφόρου ναυτιλίας. Οι πλοιοκτήτες κατάφεραν να αναπτυχθούν και να πάρουν μια θέση στον ελληνικό ναυτικό χώρο. Στο τέλη του 19ου αιώνα η ανδριώτικη ναυτιλία αναπτύσσεται εντυπωσιακά αυξάνοντας το ειδικό βάρος της Άνδρου στην ελληνική ναυτική ιστορία. Μεταξύ 1890 και 1914 η Άνδρος θα βρεθεί στην πρωτοπορία της ατμήρους ναυτιλίας. Ο παλιός ναυτικός κόσμος χάθηκε σταδιακά κατά τον μεσοπόλεμο. Ένας νέος διεθνοποιημένος ναυτικός κόσμος πρόβαλε μεταπολεμικά στο προσκήνιο.
–Ελένη Μπενέκη, Ιστορικός (ΜΑ)
«…οι Άνδριοι ναυτίλοι εκ της γοητείας της μάγου θαλάσσης συναρπαζόμενοι,
εφορμώσι επί τα υγρά κέλευθα και ανά την απανταχού οικουμένην δολιχοδρομούντες,
εξασφαλίζουσιν ούτω την ιδίαν αυτών ευημερίαν,
συντελούντες άμα εις την κοινήν του Έθνους ευρωστίαν.».
Πέτρος Δ. Καμπάνης, «Η Ανδριακή ναυτιλία και η εξέλιξις αυτής από 1883-1928», Ανδριακόν Ημερολόγιον, 1929
Επιχειρώντας, σε ένα αφήγημα ταξιδιωτικής λογοτεχνίας, ο Αντρέας Καραντώνης να εξηγήσει την ιδιομορφία του τοπίου της Άνδρου, ιδίως της Χώρας, που δεν παραπέμπει σ’ εκείνο άλλων αιγαιοπελαγίτικων νησιών, σχολίαζε: «εδώ το θαλασσινό χρώμα του τόπου δεν είναι «λιμανίσιο». Είναι ωκεάνειο…. Γι’ αυτό δεν έχουμε εδώ λιμάνι! Γιατί τα λιμάνια μας είναι σ’ όλα τα μέρη του κόσμου –κι είναι τα πιο μεγάλα και τα πιο ξακουστά… η Άνδρος,…, ρίχτηκε μ’ ενθουσιασμό στους καινούριους δρόμους της θάλασσας. Είχε ελεύθερο το ένστικτο ν’ αγκαλιάσει τον ατμό, αδίσταχτα, συστηματικά, επίμονα… η μικρή αυτή πόλη αναπτύχθηκε ακριβώς στην περίοδο της ακμής των βαποριών». Συνέδεε, έτσι, την ιστορία του τοπίου της Άνδρου μ’ εκείνη του εμπορικού της στόλου, παρέχοντας ταυτόχρονα μια συμπυκνωμένη εικόνα της εξέλιξης του ναυτότοπου, η οποία καθόρισε τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του, ανάγοντας σε ένα από τα βασικότερα το γεγονός ότι η ακμή του συνδέθηκε με την εποχή του ατμού. Η Άνδρος, όντως, κατέστη εγχώριο ναυτιλιακό κέντρο μεταεπαναστατικά: διήνυσε τον 19ο αιώνα με πανιά και η ακμή του συνέπεσε με την ακμή των βαποριών, για να διαρκέσει έως και τον Μεσοπόλεμο.
–Μαρία Λεκάκου mlek@aegean.gr– Ευαγγελία Στεφανδάκη estefanidaki@aegean.gr, Πανεπιστήμιο Αιγαίου, ΄΄Η Ανδρος στην πρωτοπορεία της επιβατηγού Υπρωκεάνιας Ναυτιλίας”
Η ιστορία της παρουσίας των Ελλήνων στις γραμμές των υπερωκεανίων ξεκινάει απο την Άνδρο καθώς το πρώτο ελληνικό υπερωκεάνιο που δρομολογήθηκε, το 1907 στη γραμμή Ελλάδος – Νέας Υόρκης ήταν του Ανδρειώτη πλοιοκτήτη Δημητρίου Μωραΐτη. Μια περισσότερο επιτυχημένη επιχειρηματική προσπάθεια ξεκίνησε αμέσως μετά υπό τον Ανδριώτη εφοπλιστή Λεωνίδα Α. Εμπειρίκο το 1909 με το «Πατρίς». Ακολούθησε σύντομα το «Μακεδονία» του ιδίου,σ τη γραμμή Πειραιά-Νέα Υόρκη .
Μεταξύ 1914 και 1940, παρά τους πολέμους και την οικονομική κρίση, η γραμμή των ελληνικών υπερωκεανίων διατηρήθηκε με το πλέον επιτυχημένο υπερωκεάνιο της περιόδου το «Νέα Ελλάς». Το πλοίο το οπόιο νηολόγησαν οι αδελφοί Γουλανδρή με το όνομα «Νέα Ελλάς», για να σηματοδοτηθεί η νέα εποχή για την ελληνική υπερωκεάνεια επιβατηγό ναυτιλία. Με την εταιρεία «Greek Line»
Μεταπολεμικά η παρουσία των Ανδρειώτικων εταιρειών στη γραμμή Πειραιά-Νέας Υόρκης αναβαθμίστηκε με το Ολύμπια (πλοιοκτησίας Γουλανδρή) που παρέμεινε στη γραμμή μέχρι μέσα της δεκαετίας του 1960. Στη συνέχεια η υπερωκεάνιος γραμμή προς Αμερική μπήκε σε κρίση με τον ανερχόμενο ανταγωνισμό του αεροπλάνου. Η γραμμή έκλεισε το 1970 με το«Ολύμπια» του Β. Γουλανδρή της Greek Line η οποία είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με το μεγάλο μεταναστευτικό κύμα.
–Ιωάννης Παλούμπης, Αντιναύαρχος ΠΝ ε.α. – Συγγραφέας, «Η ιστορία της ελληνικής εμπορικής ναυτιλίας και η συμμετοχή των Ανδριωτών στους δύο Παγκόσμιους Πολέμους»
Στον πόλεμο η ζωτική ροή εφοδίων επιβίωσης προς τους αμάχους πληθυσμούς των εμπολέμων και των ουδετέρων χωρών, καθώς και η μεταφορά πυρομαχικών και υλικών συντήρησης του πολέμου, εξασφαλίζεται από τις θαλάσσιες μεταφορές. Είναι το εμπορικό πλοίο εκείνο που συντηρεί το ρεύμα Διοικητικής Μέριμνας και είναι αυτό που υλοποιεί τις μετακινήσεις μεγάλων στρατιωτικών μονάδων από το ένα μέρος του μετώπου στο άλλο.
Στους δύο Παγκοσμίους Πολέμους του 20ου αιώνα η Ελλάδα βρέθηκε στο πλευρό των χωρών που διατηρούσαν την ηγεμονία στη θάλασσα και εναντίον των δικτατορικών χερσαίων δυνάμεων της Κεντρικής Ευρώπης. Η ελληνική Εμπορική Ναυτιλία έλαβε ενεργό μέρος στις πολεμικές και πολιτικές μεταφορές και πλήρωσε βαρύ τίμημα σε απώλειες πλοίων και ανθρώπινου δυναμικού.
Η Άνδρος ένα νησί που κατέχει σημαντικό τμήμα της Ελληνικής Εμπορικής Ναυτιλίας είχε ανάλογες απώλειες και δεν υπήρξε πόλη, χωριό, ή οικισμός του νησιού, που να μην έχει θρηνήσει ναυτικούς, που θυσιάστηκαν για την ελευθερία και τη δημοκρατία.
–Δήμητρα Σαμίου, Ιστορικός – Συγγραφέας, «Οι προφορικές μαρτυρίες ως προνομιακή μέθοδος συγκρότησης της ιστορικότητας της ναυτοσύνης»
Η ανακοίνωση έρχεται να υποστηρίξει την άποψη ότι τα κατά τόπους ναυτικά μουσεία πρέπει να συμπεριλαμβάνουν στο ιστορικό τους αφήγημα την ιστορία της ναυτοσύνης των ναυτικών κοινωνιών. Σήμερα, στην επιστημονική κοινότητα υπερισχύει η άποψη ότι τα μουσεία οφείλουν να αναδείξουν τη συμβολή των ανθρώπων της θάλασσας, των ναυτικών, στην ιστορία του εφοπλισμού, εφόσον εκείνοι έθεταν σε κίνηση τα καράβια και εκείνοι διεκπεραίωναν όλες τις απαραίτητες για τα ναυτικά ταξίδια εργασίες.
Για την επίτευξη αυτού του σκοπού η ανακοίνωση θα αναδείξει την προφορική ιστορία ως την προσφορότερη μέθοδο συγκέντρωσης πληροφοριών για την εργασιακή και πολιτισμική ταυτότητα των ναυτικών, μέσω της καταγραφής των εμπειριών και των βιωμάτων τους. Εξάλλου, η μέθοδος της καταγραφής προφορικών μαρτυριών από ναυτικούς και συγγενικά τους πρόσωπα ή άλλους ντόπιους κατοίκους που θυμούνται την ναυτική ιστορία του τόπου μπορεί να συμβάλει στη γνώση του πώς διαμορφώθηκαν ιστορικά οι τοπικές ναυτικές κοινωνίες, όπως εκείνη της Άνδρου, κατά τον 19ο και τον 20ό αιώνα.
–Λεωνίδας Δημητριάδης-Ευγενίδης, Πρόεδρος της Διοικούσας Επιτροπής του Ιδρύματος Ευγενίδου και Πρέσβης του Διεθνούς Ναυτιλιακού Οργανισμού (IMO) στην Ελλάδα, «Προκλήσεις της θάλασσας για τους νέους»
Παράδοση, αγάπη για τη θάλασσα, δίψα για εμπειρίες, δεξιότητες, κατάρτιση και ένα δυναμικό μοντέλο ανάπτυξης χαρακτηρίζουν τον πιο ανταγωνιστικό κλάδο της ελληνικής οικονομίας, τη Ναυτιλία των Ελλήνων, η οποία αποτελεί διαχρονικά παγκόσμιο ηγέτη στον τομέα των θαλάσσιων μεταφορών. Βασικοί πυλώνες της η οξυδέρκεια, η επιχειρηματική τόλμη, η υβριδική σχέση πλοίου και ναυτικού, όπου η Άνδρος διαχρονικά έχει σημαντική παρουσία. Στην Άνδρο, άλλωστε, το «νησί των ναυτικών», έναν τόπο με πλούσια ναυτιλιακή ιστορία και μεγάλη εφοπλιστική παράδοση, το ναυτικό επάγγελμα άνθησε. Η θάλασσα καλεί τα Ελληνόπουλα να έρθουν κοντά της είτε στελεχώνοντας τα πλοία, γιατί χωρίς Έλληνες αξιωματικούς δεν νοείται ελληνική ναυτιλία. Πραγματικό ενδιαφέρον υπάρχει και για την στελέχωση των ναυτιλιακών γραφείων, τα οποία λόγω της σύγχρονης τεχνολογίας βρίσκονται σε στενή σχέση με το πλοίο. Καλωσορίζουμε, λοιπόν, τους νέους και τις νέες μέσω της φωνής του συνεδρίου σας στη θάλασσα, που αν την αγαπήσουν και της αφοσιωθούν, ποτέ δεν θα τους προδώσει. Βασική προϋπόθεση η απόκτηση γνώσεων και εμπειρίας και η καλλιέργεια μιας νοοτροπίας διά βίου μάθησης.
–Κάπτεν Δημήτριος Λ. Ασλάνογλου, Πλοίαρχος Ε.Ν. Διευθυντής Εκπαίδευσης στην Ναυτιλιακή Εταιρεία ELETSON CORPORATION, «Επικοινωνία. Ο δρόμος για τη βελτίωση της ανθρώπινης απόδοσης στη σύγχρονη ναυτιλία»
Έφτασε η εποχή με μερικά κλικ, να προγραμματίζεται το ταξίδι ενός πλοίου. Έφτασε η εποχή με άλλα τόσα κλικ, να προγραμματίζεται η εκφόρτωση ενός πλοίου. Με απλές κινήσεις να απελευθερώνεται μία σωσίβια λέμβος, για να σώσει ζωές. Με μία ματιά στο ραντάρ, να γνωρίζεις ακόμα και τι χρώμα είναι το πλοίο που πλέει αντίθετα και πρέπει να χειρισθεί, για την αποφυγή της σύγκρουσης.
Παρ’ όλα αυτά, οι συνθήκες ασφάλειας, παραβιάζονται καθημερινά στη θάλασσα. Τα ατυχήματα είναι μέρος των δραστηριοτήτων. Τα μέσα εκπαίδευσης των πληρωμάτων και η εκπαιδευτική ύλη, πολύ πλούσια και γεμάτη πληροφορίες.
Αρκούν άραγε όλα αυτά, για να θωρακίσουν την ανθρώπινη ζωή στη θάλασσα; Αρκούν για να προστατέψουν το περιβάλλον από ανθρώπινα λάθη και παραλείψεις;
Μήπως οι άνθρωποι σταμάτησαν να επικοινωνούν, με αποτέλεσμα να φέρουν στις ζωές τους ατυχήματα, που δεν δικαιολογούνται με το μέγεθος του πλούτου των μέσων που διαθέτει σήμερα, η Ναυτιλία και γενικότερα η κάθε ανθρώπινη δραστηριότητα σε κάθε τομέα της ζωής μας;
Η Ναυτιλία θέτει τα ερωτήματα και απαντά με κάθε τρόπο. «ΓΙΑ ΝΑ ΒΕΛΤΙΩΘΟΥΜΕ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΗΣΟΥΜΕ ΚΑΛΥΤΕΡΑ. ΓΙΑ ΝΑ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΗΣΟΥΜΕ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΠΛΗΣΙΑΣΕΙ Ο ΕΝΑΣ ΤΟ ΑΛΛΟΝ ΜΕ ΚΑΘΕ ΤΡΟΠΟ». ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΜΑΘΟΥΜΕ ΝΑ ΛΕΜΕ ΑΥΤΑ ΠΟΥ ΘΕΛΟΥΜΕ, ΑΛΛΑ ΝΑ ΜΑΘΟΥΜΕ ΝΑ ΑΚΟΥΜΕ ΚΙ ΑΥΤΑ ΠΟΥ ΔΕΝ ΘΕΛΟΥΜΕ. ΑΚΟΜΑ ΔΕ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΟ, ΝΑ ΜΑΘΟΥΜΕ ΝΑ ΑΚΟΥΜΕ ΚΙ ΑΥΤΑ ΠΟΥ ΔΕΝ ΑΚΟΥΓΟΝΤΑΙ.
–Δημήτριος Κοκκίνης (Πλοίαρχος Ε.Ν.), Εκτελεστικός Διευθυντής, «ΠΡΩΤΕΥΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ & ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΑΜΚΕ», «Η σημασία του τρίτου τομέα στην κοινωνική, οικονομική και πολιτιστική ανάπτυξη στις τοπικές κοινωνίες»
Τι είναι ο Τρίτος Τομέας; Πως έχει δράσει ιστορικά στην Άνδρο; Oι προκλήσεις της νησιωτικότητας στην Ελλάδα και διεθνώς. Η «Πρωτεύς Κοινωνική Καινοτομία και Ανάπτυξη» και το πρόγραμμα ιστιοναυτικής εκπαίδευσης ΕΙΔΟΘΕΑ. Συνοδεύεται με μια προβολή βίντεο.
————————————————————————————————————————————————————————-
Τα πεπραγμένα των ελληνικών ναυτικών μουσείων κατά την τριετία 2018-2021 (Σάββατο 12 Ιουνίου 2021)
- e-poster
–>«Ο Aντιήρωας της Ελληνικής Επανάστασης και η Δημιουργία του Ελληνικού Κράτους: Το Αρχείο του Τόμας Αλεξάντερ Κόχραν»
–ΙΔΡΥΜΑ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗΣ ΛΑΣΚΑΡΙΔΗ, Κωνσταντίνος Μαζαράκης – Αινιάν, Κωνσταντίνος Θανασάκης, Κατερίνα Γαλάνη, «Ο Aντιήρωας της Ελληνικής Επανάστασης και η Δημιουργία του Ελληνικού Κράτους: Το Αρχείο του Τόμας Αλεξάντερ Κόχραν»
